De Bronstijd vond plaats van 2000 tot 800 v.Chr. Deze tijd staat bekend om de ontdekking van het vervaardigen van brons. Zo werden vuurstenen werktuigen veelal vervangen door bronzen werktuigen. Ondanks deze ontwikkeling was het metaal schaars in Nederland, omdat grondstoffen hiervoor (koper- en tinerts) niet beschikbaar waren. Daarom werd veel brons geïmporteerd.
Bronstijdboerderij (Hunebedcentrum Borger) (2000-800 v.CHR.)
In het Oertijdpark naast het Hunebedcentrum te Borger is de reconstructie van een Bronstijdboerderij te vinden.
Na de eerste vaste nederzettingen in het Neolithicum werden deze steeds verder ontwikkeld. Landbouw en veeteelt werden ook steeds belangrijker. Vee werd ondertussen vaak in een apart gedeelte van het huis gehouden. Naast gierst, emmertarwe, eenkoorn, gerst en vlas werd er ook pluimgierst, huttentut en spelt verbouwd. Het land werd bewerkt met een eergetouw getrokken door een os. Ook werden vuurstenen en houten werktuigen veelal vervangen door bronzen werktuigen. Vanaf de Bronstijd werden er naast de nederzettingen ook spiekers gebouwd, als opslag voor de oogst. Naast deze Bronstijdboerderij staat ook een spieker. Informatie over het Hunebedcentrum Borger vind je hier. |
Bronstijdboerderij (Zuiderzeemuseum Enkhuizen) (2000-800 v.CHR.)
In het Zuiderzeemuseum te Enkhuizen is de reconstructie van een Bronstijdboerderij te vinden. Behalve de boerderij zijn er ook enkele schuurtjes en hutjes gebouwd, en zijn akkertjes aangelegd.
In het waterrijke West-Friesland werden nederzettingen gebouwd op strandwallen, door de zee opgestuwde verhogingen van zand. De mensen leefden van jacht en veeteelt, en op droge plekken deden zij aan landbouw. Materialen zoals vlas en vlees konden ze ruilen voor bijvoorbeeld brons en graan uit andere regio's. Deze Bronstijdboerderij is gebouwd door de Stichting Wandelen door de Tijd, die later op is gegaan in het Zuiderzeemuseum. De reconstructies zijn gebaseerd op archeologische vondsten in West-Friesland. Informatie over het Zuiderzeemuseum vind je hier. |
Massagraf (Wassenaar) (ca. 1700 v.CHR.)
In 1987 werd bij de aanleg van de buurt Weteringpark een bijzondere ontdekking gedaan; er werd een massagraf uit de Bronstijd aangetroffen.
Het graf bestaat uit twaalf personen; twee kinderen, twee jongvolwassenen en acht volwassenen. Na onderzoek bleek dat sommige van deze personen op een gewelddadige manier om het leven zijn gekomen; verschillende botten vertonen sporen van wapeninslagen. Eén skelet had een vuurstenen pijlpunt in de borstkas. Na het incident zijn de lichamen zorgvuldig naast elkaar gelegd en begraven. Op de locatie waar het graf in 1987 werd gevonden, is voor huisnummer 115 een markering op de stoep gemaakt. Op een naastgelegen tegen staat de volgende tekst: Op deze plek troffen archeologen in mei 1987 een nederzetting aan uit de Bronstijd met verschillende gebruiksvoorwerpen uit deze periode. Ook werd een bijna 4000 jaar oud graf met 12 skeletten blootgelegd. Het originele massagraf is te zien in het Archeologiehuis, gelegen naast de entree van het Archeon in Alphen aan den Rijn. Informatie over het Archeologiehuis vind je hier. |
Foto 1987 © Universiteit Leiden
|
Replica Grafheuvel (Amerongen) (ca. 1700 v.CHR.)
Op de Utrechtse Heuvelrug liggen tientallen prehistorische grafheuvels. In het Amerongse Bos, op de 69 meter hoge Amerongse Berg, is zo'n grafheuvel nagebouwd.
De grafheuvel richt zich op begravingen en bijzettingen in de Steentijd en Bronstijd. In de Bronstijd werd een dode in de bestaande grafheuvel begraven. De dode werd geplaatst in een kist van een uitgeholde boomstam en in het centrum van de heuvel begraven. Over het graf werd een nieuwe heuvel opgeworpen, waardoor de grafheuvel hoger en breder is geworden. Om de heuvel heen werd een palenkrans geplaatst, mogelijk om de dodenwereld af te scheiden van de wereld der levenden. In de IJzertijd is de grafheuvel nog twee keer gebruikt voor het bijzetten van urnen. Zie voor de informatie over de Steentijd de betreffende pagina. De grafheuvel ligt tegenover horecagelegenheid Mas Montagne aan de Veenseweg te Amerongen. Het is niet bekend of hier parkeergelegenheid is. De grafheuvel is in ieder geval lopend te bereiken vanaf Parkeerplaats voor Groene entree Amerongen. Meer grafheuvels op de Utrechste Heuvelrug vind je hier. |
Reconstructietekening © Utrechts Landschap
|
Grafheuvel 'Galgenberg' Sleenerzand (Schoonoord) (ca. 1500 v.CHR.)
Tussen het Drentse Noord-Sleen en Schoonoord ligt het natuurgebied Sleenerzand van Staatsbosbeheer. In dit gebied ligt een deels gereconstrueerde grafheuvel.
Grafheuvels waren de opvolgers van de hunebedden en zijn teruggevonden van het Neolithicum tot in de IJzertijd. Op veel grote grafheuvels werden in de Middeleeuwen galgen neergezet voor de terechtstelling van mensen. Hierdoor zijn veel bergen 'Galgenberg' genoemd. Zo ook de Galgenberg in het Sleenerzand. In 1934 en 1938 is deze grafheuvel archeologisch onderzocht. Hier kwam uit dat deze in drie fasen is opgebouwd. In 1996 is de reconstructie van de paalkrans om de heuvel heen aangebracht, die oorspronkelijk in de derde fase om de grafheuvel heeft gestaan. De grafheuvel zelf is echter de originele uit de Bronstijd. Naast de Galgenberg zijn er nog ongeveer 45 andere grafheuvels te vinden in het Sleenerzand. Een archeologische wandeling van ruim 2 kilometer (groene route) leidt daarnaast ook nog langs hunebed D49 te Schoonoord en enkele celtic fields. Informatie over de route door het Sleenerzand vind je hier. |
Houten Tempel (Barger-Oosterveld, Emmen) (ca. 1470 v.CHR.)
In 1957 werd op 1,5 km ten noordoosten van deze locatie in het veen een houten constructie gevonden. Waarschijnlijk gaat het om een prehistorische tempel, één van de belangrijkste prehistorische ontdekkingen in Noord-West Europa.
De houten constructie was omgeven door veldkeien, die in een cirkel met een diameter van 4 meter om het tempeltje heen lagen. Het achtpalige gebouwtje van eikenhout had een omtrek van twee bij twee meter en was twee meter hoog. De uiteinden van de vier bovenliggers waren bewerkt in de vorm van runderhoorns. Binnen de palen hebben vier boomstammetjes gestaan met daarop waarschijnlijk een plank, voor offers en/of vereering. Na gebruik is het tempeltje opzettelijk vernield. Dit alles geeft redenen om aan te nemen dat het gebouwtje een rituele functie had. Op de aangegeven locatie staat een informatiepaneel over historisch Barger-Oosterveld, waaronder het tempeltje. Het stalen paneel heeft de vorm van het tempeltje, inclusief hoornvormige bewerking op de bovenligger. Het paneel staat net ten oosten van de kerk, aan de Splitting en de Sint Gerardusstraat (zuidelijke richting). Reconstructies van deze tempel zijn te vinden in Barger-Oosterveld (Emmen), bij het Drents Museum te Assen, het Hunebedcentrum te Borger en op Natuurbegraafplaats Hillig Meer te Eext. Zie voor meer informatie en de locaties hieronder. Archeoloog Wijnand van der Sanden schreef het artikel 'Het tempeltje van Barger-Oosterveld' voor de Nieuwe Drentse Volksalmanak 117 (2000). Het artikel download je hier. |
Opgravingsfoto 1957 © Rijksuniversiteit Groningen / GIA
Reconstructietekening © B. Kuitert |
Houten Tempel (Barger-Oosterveld, Emmen) (ca. 1470 v.CHR.)
Op ca. 400 meter afstand van het informatiepaneel (zie Houten Tempel (Barger-Oosterveld, Emmen) hierboven) staat een stalen reconstructie van het tempeltje.
In 2013 werd op de hoek van de parkeerplaats van Supermarkt Schijff in Barger-Oosterveld (Emmen) een stalen reconstructie van het tempeltje geplaatst. De runderhoornvormige uiteinden van de bovenliggers zijn van hout en de constructie is omringd door zwerfkeien. Deze reconstructie is aangeboden door Stichting 125 jaar Barger-Oosterveld. Andere reconstructies van deze tempel zijn te vinden bij het Drents Museum te Assen, het Hunebedcentrum te Borger en op Natuurbegraafplaats Hillig Meer te Eext. Zie voor meer informatie en de locaties hieronder. |
Houten Tempel (Drents Museum Assen) (ca. 1470 v.CHR.)
Deze reconstructie is momenteel niet zichtbaar, i.v.m. de herinrichting van de archeologische collectie van het Drents Museum. De nieuwe collectiepresentatie is naar verwachting vanaf eind 2023 te zien. Het is niet bekend of deze reconstructie na afronding van de herinrichting opnieuw geplaatst zal worden. (Update februari 2023)
In het Drents Museum te Assen is een reconstructie van de tempel van Barger-Oosterveld (Midden Bronstijd) te vinden. Daarnaast vind je stukken van het originele tempeltje in de collectie van het museum.
Deze reconstructie is gebaseerd op het houten tempeltje bij Barger-Oosterveld (Drenthe). De originele constructie was speciaal aangepast aan de natte veenbodem en gemaakt met een extra brede, mogelijk rituele bronzen bijl. Dat dit een bijzondere vondst is, blijkt uit de herkomst van deze reconstructie. Deze werd gemaakt in Edinburgh voor de tentoonstelling 'Symbols of Power at the time of Stonehenge' (1985) voor de National Museums of Scotland. In de jaren 90 werd de reconstructie gekocht door het Drents Museum en gebruikt in de opstelling "Offers in het veen". Andere reconstructies van dezelfde tempel zijn te vinden in Barger-Oosterveld (Emmen), bij het Hunebedcentrum te Borger en op Natuurbegraafplaats Hillig Meer te Eext. Zie voor meer informatie en de locaties hierboven en -onder. Informatie over het Drents Museum Assen vind je hier. |
Collectiefoto © Drents Museum
|
Houten Tempel en Veenweg (Hunebedcentrum Borger) (ca. 1470 v.CHR.)
In het Oertijdpark naast het Hunebedcentrum te Borger is een reconstructie van de houten tempel van Barger-Oosterveld te zien.
De reconstructie van het tempeltje, gevonden in het veen, komt in het Oertijdpark helemaal tot zijn recht. Er is een vennetje aangelegd en langs het tempeltje loop je over een veenweg. Zo heeft het origineel er waarschijnlijk ook bijgestaan. Bij het ontginnen van de veengebieden zijn op verschillende locaties veenwegen gevonden. Eerst werden deze aangelegd door boomstammetjes dwars op het veen te leggen; later werden er planken gebruikt. De veenweg in het Oertijdpark is gebaseerd op de vondsten van het 'Zuidelijk plankenvoetpad' in Barger-Oosterveld en de 'Valtherbrug' in Valthe. Andere reconstructies van dezelfde tempel zijn te vinden in Barger-Oosterveld (Emmen), het Drents Museum te Assen en op Natuurbegraafplaats Hillig Meer te Eext. Zie voor meer informatie en de locaties hierboven en -onder. Informatie over het Hunebedcentrum Borger vind je hier. |
Houten Tempel (Natuurbegraafplaats Hillig Meer, Eext) (ca. 1470 v.CHR.)
Bij Natuurbegraafplaats Hillig Meer te Eext staat de laatste reconstructie van het tempeltje van Barger-Oosterveld. Deze reconstructie komt oorspronkelijk bij het Drents Museum vandaan.
De reconstructie was oorspronkelijk eigendom van het Drents Museum te Assen. Mogelijk gaat het om het model dat naast het museum in de cafétuin heeft gestaan. In 2014 is de tempel verplaatst naar Eext, waar het in augustus dat jaar werd gebruikt in een theatervoorstelling genaamd "Terugkeer naar Gaia". Uiteindelijk werd het in september 2018 geplaatst in Natuurbegraafplaats Hillig Meer te Eext tijdens de viering van het 5-jarige bestaan van de natuurbegraafplaats, waarbij de tempel een schenking was van het Drents Museum. Personeel, vrijwilligers en gasten hielpen met het tillen van de balken en stenen en met de uiteindelijke plaatsing van het tempeltje bovenop een belvedère, dat speciaal voor het tempeltje is aangelegd. De reconstructie is alleen lopend te bereiken. Voor de lange (maar prachtige) route kun je parkeren op de parkeerplaats van Natuurbegraafplaats Hillig meer aan de Provincialeweg 2 in Eext. Bij de ingang staat een informatiebord met plattegrond; de tempel bevindt zich op het belvedère. Voor de korte route kun je parkeren bij hunebed D14 aan de Stationsstraat te Eext. Loop de straat af richting noordelijke richting en ga direct na restaurant Jantje's (Stationsstraat 56, Eext) linksaf; het pad komt uit bij de belvedère. Andere reconstructies van deze tempel zijn te vinden in Barger-Oosterveld (Emmen), bij het Drents Museum te Assen en het Hunebedcentrum te Borger. Zie voor meer informatie en de locaties hierboven. Informatie over Natuurbegraafplaats Hillig Meer vind je hier. |
Replica Grafheuvel (Elspeetse Heide, Vierhouten) (ca. 1000 v.CHR.)
Op de Elspeetse Heide, gelegen op de Veluwe, staat een replica van een prehistorische grafheuvel. De grafheuvel is in deels opgegraven stijl nagebouwd.
De grafheuvel stelt er een voor die van de Steentijd tot in de IJzertijd werd gebruikt. In de Bronstijd werd door mensen van de Elpcultuur een dode in het centrum van de bestaande grafheuvel begraven. De heuvel werd daarna verbreed en verhoogd en er werd een palenrij omheen gezet. Zie voor de informatie over de Steentijd en de IJzertijd de betreffende pagina's. De archeologische methode waarmee grafheuvels worden opgegraven, heet de kwadrantenmethode. Hierbij worden punten uit de heuvel gegraven, waardoor het profiel (zijaanzicht) zichtbaar wordt gemaakt. Deze methode is ontwikkeld door de Nederlandse archeoloog A.E. van Giffen. De grafheuvel is te bereiken via de Parkeerplaats Veluwe Vierhouten aan de Elspeterbosweg (Vierhouten). Loop de heide op in noordwestelijke richting, en sla rechtsaf (in noordelijke richting) na de bosrand. Blijf deze weg volgen en je komt vanzelf uit bij de replica grafheuvel. |